Jadąc tak razem, czuła się bardziej do niego zbliżona; nieustanny łoskot pociągu sprawiał trochę odurzenia, zdawał się nie dopuszczać do nich żadnego echa ze świata zewnętrznego. 90 ROZDZIAŁ XXI Fergusson kierował światłem w różne strony okolicy, trzymając dłużej w miejscu, skąd rozległ się okrzyk rozpaczy. Ta restauracja przeszłości wypełnia większą część rozwoju cywilizacji, który chyba w rzadkich odstępach rozwala gmachy stare i wznosi nowe, zwykle zaś naprawia tylko. - Co ma być? Konie biegły miernego kłusa,wózek toczył się z wolna w głębokich kolejach drożyny. Piękny, paplał po francusku, a jak on spoglądał na klientki, jak podkręcał wąsy! Jest przytomna,mądra,świadoma swego stanu i z najgłębszą wiarą opowiada rzeczy niemożebne. Zacytowane wyżej motto ilustruje zwięźle naturę tego związku: nowoczesność niszczy autorytet religii i tradycyjną wspólnotę, zostawiając jednostkę w pustce relatywizmu. Ów zaś napisał błagalny list do ich uszu wiadomość o obietnicy tysiąca talentów i o tym przemyślacie, jak byście go wcale nie widział, a boję sie, że nie może przyglądać się, jak się mam i jakim pozostawać pragnę. Zaanonsuj no! Wszystkie zresztą psy,ile ich tam było,wietrzyły widać jakąś zdradę,gdyż poczęły się z placu wynosić,zachowaniem swoim dając mniej więcej do zrozumienia:"Skoro nie można przewidzieć,co za zamiary ma w duszy ten oto człowiek,przeto na wszelki wypadek lepiej się stąd oddalić ". Tera gnój wywieziony, tera rozrzucać, tera kartofle sadzić, a tu masz! - Więc tędy uciekł! – pytał pokornie stary. Hrabia z dumą wydął wargę. Może dla niej ulgą to będzie, gdy on po nocy tysiąc mil duchem przeleci i u wezgłowia stanie, ażeby to miejsce mocą sennego marzenia pokazać - iż nie tuła się na dnie morza. Dziewucha nie odpowiadała nic, tylko płakała jeszcze mocniej i trzęsła się. Ja pójdę. Znasz doskonale, jakie stopnie są rodzeństwa; Mszczą się Jędze[127] za prawa zgwałcone starszeństwa«. Na szczęście spadł na miękką murawę i prócz lekkiego otłuczenia żadnego nie poniósł szwanku. piszę dotąd,aż muszę stworzyć zupełnie dobrą,muszę! Anielka zdawała się także słuchać tego z przyjemnością. Jeżeli do ciężkich warunków klimatycznych dodać jeszcze arystokrację, która opanowała wszystkie oszczędności narodu i utopiła je w bezmyślnej rozpuście, to zaraz wyjaśni się, dlaczego ludzie niezwykle zdolni nie tylko nie mogą rozwijać się tam, ale wprost muszą ginąć. Włos światły, od środka Paproci kwiat zdobi iskrzące skrzydlaty I błędne ogniki spinają im szaty, I tańcom ich wiewnym pieśń wtórzy tak słodka, Tak słodką zawodzą pieśń dziewy tańczące, Że wstrzymał się strumień w swym biegu na łące I wiatr tchu zapomniał, wsłuchawszy się cały, I drżące osiki z nagła drżeć przestały.